آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب نوعی اختلال خواب جدی است و هنگامی رخ می‌دهد که تنفس فرد در طول خواب متوقف می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری در حین خواب به‌طور مکرر دچار اختلال تنفس شده و حتی در موارد شدید صدها بار در طول شب دچار چنین مشکلی می‌شوند. آپنه تنفسی مشکل کاملا جدی است و نباید بدون درمان رها شود. در چنین شرایطی یک متخصص گوش و حلق و بینی می‌تواند در انتخاب برنامه درمانی مناسب کمک شایانی به بیمار کند.
انواع آپنه خواب
دو نوع آپنه خواب وجود دارد؛ انسدادی و مرکزی. آپنه خواب انسدادی شایع‌ترنی نوع وقفه تنفسی در خواب است. این مشکل هنگامی رخ می دهد که قسمتی از مجرای عبوری هوا و در برخی موارد کل مجرای عبوری هوا به ریه در طول شب دچار انسداد می‌گردد. در طول آپنه، عضلات دیافراگم و قفسه سینه مجبور هستند سخت‌تر کار کنند تا راه هوایی مسدود شده را باز و هوا را به ریه‌ها هدایت کنند. از علائم این بیماری می‌توان به نفس نفس زدن با صدای بلند و یا انقباض عضلات بدن اشاره کرد. این علائم می‌توانند موجب اختلال خواب، کاهش جریان اکسیژن به اندام‌های حیاتی و اختلال در ریتم قلب شوند. آپنه خواب مرکزی، ناشی از انسداد مجرای هوا نیست بلکه ناشی از شرایطی است که در آن مغز به دلیل بی‌ثباتی مرکز کنترل تنفسی نمی‌تواند به ماهیچه‌ها علامت دهد که تنفس کنند. از آن جایی که چنین وقفه تنفسی مربوط به عملکرد سیستم عصبی مرکزی است به‌نام آپنه مرکزی معروف است.
آپنه خواب در بین چه کسانی شایع است؟
25 درصد از مردان و تقریبا 10 درصد از زنان معمولا به آپنه یا سندروم وقفه تنفسی حین خواب مبتلا می‌شوند. این بیماری می‌تواند در افراد در سنین مختلف از جمله نوزادان، کودکان، به‌ویژه افراد بالای 50 سال و افرادی که دچار چاقی مفرط هستند رخ دهد. علائم فیزیکی و ویژگی‌های بالینی این بیماری در بین همه افراد تقریبا یکسان است. از علائم فیزیکی می‌توان به: وزن زیاد، بلندی گردن و اختلالات ساختاری مانند انسداد بینی، کوتاهی نرم‌کام، بزرگ شدن لوزالمعده و یا کوچکی فک همراه با ناهنجاری اوربایت که موجب کاهش قطر مجرای هوای فوقانی می‌شود اشاره کرد. تصاویری که در این قسمت به نمایش گذاشته شده مجرای هوایی فوقانی را در حالت خواب طبیعی نشان می‌دهد. در تمام تصاویر فرد به پشت خوابیده و صورتش رو به بالا است. در تصویر آخر فرد مبتلا به آپنه انسداد خوابی را مشاهده می‌کنید. فلش‌ها انسداد کامل در پشت گلوی بیمار را نشان می‌دهند.
علل
همانطور که قبلا اشاره کردیم سندروم وقفه تنفسی حین خواب ناشی از انسداد مجرای عبوری هوا می‌باشد. آپنه خواب معمولا به‌دلیل پایین افتادن بافت نرم انتهای گلو در حین خواب اتفاق می‌افتد. آپنه مرکزی اغلب در افرادی که به‌دلیل سکته مغزی و یا بیماری‌های عصبی مانند عفونت‌های جانبی آمیوتروفی مبتلا به نارسایی سیستم عصبی هستند مشاهده می‌شود. البته ناگفته نماند که این بیماری در بین افراد مبتلا به نارسایی قلبی و سایر بیماری‌های قلبی و ریوی نیز شایع می باشد.
علائم آپنه خواب
اولین علائم بیماری آپنه حین خواب اغلب توسط کسی که در کنار بیمار می‌خوابد قابل تشخیص است تا خود بیمار. بسیاری از افرادی که دچار وقفه تنفسی در حین خواب هستند معمولا شکایتی از خواب خود ندارند. شایع‌ترین علائم آپنه خواب عبارتند از:
- خر و پف
- احساس خواب آلودگی یا خستگی در طول روز
- بی‌قراری در طول خواب و بیداری مکرر در طول شب
- بیدار شدن ناگهانی از خواب به‌دلیل بریده بریده نفس کشیدن یا احساس خفگی
- خشکی دهان یا گلو بعد از بیدار شدن از خواب
- اختلالات شناختی مانند عدم تمرکز، فراموشی و یا تحریک‌پذیری
- اختلالات خلقی (افسردگی یا اضطراب)
- عرق شبانه
- سردرد
طبق مطالعات به‌عمل آمده، افرادی که دچار بیماری آپنه خواب مرکزی هستند معمولا به‌طور مکرر در طول شب از خواب بیدار می‌شوند و یا دچار بی‌خوابی هستند. این افراد اغلب هنگام بیدار شدن احساس خفگی کرده و یا نفس نفس می زنند. علائم آپنه ممکن است در بین کودکان همانند بزرگسالان واضح نباشد. در این قسمت به‌معرفی علائم آپنه در کودکان می‌پردازیم:
- اختلال در عملکرد تحصیلی
- ضعف یا خواب آلودگی که اغلب به اشتباه تنبلی تعبیر می‌شود.
- تنفس از راه دهان در طول روز و مشکلات بلعیدن
- حرکت قفسه سینه به داخل هنگام استنشاق
- موقعیت‌های غیرمعمولی خواب مانند خوابیدن روی دست یا زانو و یا بالا بودن زیاد گردن
- تعریق زیاد در شب
- اختلالات یادگیری و رفتاری (بیش‌فعالی و کمبود توجه)
- شب ادراری
عوارض
اگر آپنه خواب درمان نشود منجر به مشکلات سلامتی متعددی چون: افزایش فشارخون، سکته مغزی، آریتمی، کاردیومیوپاتی (بیماری‌های عضله قلب)، نارسایی قلب، دیابت، چاقی و حملاتی قلبی می‌گردد. علاوه‌بر این عدم درمان دارویی آپنه خواب و رسیدگی به این بیماری می‌تواند موجب اختلال در شغل، حوادث مرتبط به کار، تصادفات حین رانندگی و همچنین عدم موفقیت تحصیلی در کودکان و بزرگسالان گردد.
تشخیص
تشخیص بیماری سندروم وقفه تنفسی حین خواب کار نسبتا ساده‌ای است. اگر پزشک تشخیص دهد که بیمار مشکوک به علائم آپنه خواب است ممکن است بیمار را برای ارزیابی خواب شبانه به متخصص خواب ارجاع داده و یا به‌منظور اطمینان از آپنه خواب دستور ارزیابی خواب شبانه را بدهد. تستی که شامل ارزیابی خواب شبانه بیمار است به‌نام تست پلی سومنوگرافی (تست خواب) معروف است. این تست در آزمایشگاه و تحت نظارت مستقیم تکنسین مجرب و آموزش دیده انجام می‌شود. در طول این آزمایش بسیاری از عملکردهای بدن ازجمله فعالیت الکتریکی مغز، حرکات چشم، فعالیت ماهیچه، ضربان قلب، الگوهای تنفس، جریان هوا و سطح اکسیژن خون در طول خواب شبانه ثبت می‌شوند.
درمان آپنه خواب
تغییر سبک زندگی
در موارد خفیف درمان محافظه‌کارانه ممکن است تمام نتیجه مثبتی داشته باشد. در چنین شرایطی کاهش وزن کمک زیادی به افراد چاق می‌کند. مطالعات حاکی از آن است که حتی کاهش 10 درصد از وزن تاثیر قابل‌توجهی در کاهش تعداد وقفه‌های تنفسی در حین خواب بیشتر بیماران دارد. اما نکته مهم این است که به‌دلیل افزایش اشتها و تغییرات متابولیسمی بدن در طول بیماری کاهش وزن برای بیماران اغلب کار دشوری است. از آن‌جایی که مصرف داروهای خواب‌آور موجب تنگ شدن مجرای هوا در طول خواب و طولانی شدن دوره آپنه می‌شوند بهتر است افراد مبتلا به آپنه خواب از مصرف داروهای خواب‌آور اجتناب کنند. برخی افراد که مبتلا به آپنه خفیف هستند، تنها هنگام خوابیدن به پشت دچار اختلال تنفسی می‌شوند. در چنین شرایطی خوابیدن به پهلو با کمک بالشت و یا وسیله دیگر کمک شایانی به اختلال تنفسی بیمار خواهد کرد. افرادی که دارای مشکل سینوزیت یا تراکم بینی هستند استفاده از اسپری بینی و یا نوار تنفسی تاثیر فراوانی در کاهش خروپف، بهبود جریان هوا و تنفس راحت شبانه دارند. اجتناب از بی‌خوابی برای تمام بیماران مبتلا به اختلالات خواب اهمیت فراوانی دارد.
دستگاه کمک تنفسی
طبق نظر پزشکان درمان CPAP یا فشار مثبت مدوام راه تنفسی روش درمانی مناسبی برای بیشتر بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خواب است. در طی این روش هنگام خواب یک ماسک بر روی بینی و یا دهان بیمار قرار می‌گیرد. این ماسک به ماشینی متصل است که جریان هوای مداوم را به بینی بیمار هدایت می‌کند. با تنظیم مناسب فشار هوا بافت‌های مجرای هوای فوقانی بیمار در طول خواب ریزش نخواهند کرد. این روش دراصل مانع انسداد مجرای هوا می‌شود اما درصورت توقف درمان و یا حتی انجام نادرست ممکن است بیمار دوباره دچار اختلال تنفسی آپنه شود. با توجه به نیازهای خاص بیماران، روش‌های مختلف و همچنین انواع دستگاه‌های فشار مثبت مداوم راه تنفسی (CPAP ) وجود دارد.
جراحی
روش‌های جراحی ممکن است به بیماران مبتلا به آپنه انسداد خوابی و همچنین افرادی که با وجود نداشتن آپنه خروپف می‌کنند کمک فراوانی کند. روش‌های جراحی مختلفی در این زمینه وجود دارد و جالب این‌که برخی به‌صورت سرپایی انجام می‌شوند. مواردی چون انحراف بینی، بزرگ شدن لوزالمعده و یا کوچک بودن فک تحتانی همراه با ناهنجاری اوربایت اغلب موجب تنگ شدن مجرای هوای در گلو و آپنه خواب می‌شوند. چنین شرایطی نیاز به جراحی و حذف بافت اضافه دارند. درصورتی که تغییر سبک زندگی و یا CPAP تاثیری در درمان آپنه خواب نداشت روش‌های جراحی انجام می‌شوند. انواع روش‌های جراحی شامل:
برداشتن لوزه
تانسیلکتومی یا جراحی برداشتن لوزه روشی است که در طی آن بافت های لوزه در پشت گلو که علت شایع انسداد مجرای هوا و بیماری آپنه خواب است از بدن بیمار خارج می شوند.
اوولوپالاتوفارنگوپلاستی (UPPP)
در روش اوولوپالاتوفارنگوپلاستی موسوم به UPPP بافت‌های نرم پشت گلو و کام برداشته شده و درنتیجه عرض مجرای هوا در دهانه گلو افزایش می‌یابد.
سپتوپلاستی
سپتوپلاستی به اصلاح انسدادهای بینی مانند انحراف بینی اتلاق می‌شود. سپتوپلاستی معمولا تحت بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد اما در برخی موارد از طریق بیهوشی موضعی نیز انجام می‌شود. در این روش جراح برای دستیابی به سپتوم باید در کنار بینی بیمار برش‌های کوچک ایجاد کند. در طی جراحی برای بازسازی سپتال و رفع انسداد باید ابتدا پوشش غضروف سپتال و استخوان (مخاط بینی) جدا شوند.